Թվային գորիքների հայաֆիկացումը լուծում է անվտանգային խնդիրներ․․

«Ազգային արագացում» հանրային նախաձեռնությունը շուրջ երեք տարի իրականացնում է հայերենի թվայնացման 3 հիմնական նախագծեր նեյրոցանցային ծրագրավորման, մեքենայական խոր ուսուցման (Deep Learning) ճանապարհով. դրանք են՝ բնականին մոտ արհեստական ձայների սինթեզը (Text to Speech), խոսքի ճանաչումը՝ վերծանումը (Automatic Speech Recognition) եւ մեքենայական թարգմանությունը (Neural Machine Translation)։ Թվային գործիքների հայաֆիկացումը պահանջված է մեր օրերում։ Վերջին իրադարձությունները ցույց տվեցին, հատկապես փետրվարի 24-ից սկսած, որ աշխարհում գլոբալ համակարգն այլեւս չի լինելու նախկինի պես։ Ներկայիս անկայունությունը, պատերազմները տանելու են գլոբալ կապերի խզման, ինչը նկատվում է պատժամիջոցների կիրառմամբ, որոնք էլ ավելի են խորացնում անջրպետները։ Այս համատեքստում առավել արդիական է դառնում թվային գործիքների հայաֆիկացումն անվտանգային նպատակներով։ «Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթի հետ զրույցում «Ազգային արագացում» հանրային նախաձեռնության ղեկավար Արտակ Հովսեփյանը նշեց, որ մենք չենք կարող հենվել միայն արտաքին ռեսուրսների վրա, այլ անհրաժեշտ է հայերենով դրանց զարգացումը, ինչպես նաեւ ազգային ցանցի ստեղծումը։ «21-րդ դարի տեխնոլոգիաները համակարգաստեղծ են։ Եթե մենք չունենք այդ գործիքները, նշանակում է՝ Հայաստանն այդ ուղղությամբ բացարձակապես ոչ մի քայլ չի արել։ Արեւմտյան խոշոր գլոբալ կորպորացիաներն առանձնապես աշխատանք չեն կատարում, այլ կերպ ասած՝ անտեսում են փոքր ազգերի, ժողովուրդների համար թվային գործիքների մշակման գործը»,- ասաց նա։ Նշենք, որ «Ազգային արագացումը» սկսել է գործել 2019 թ. մայիս-հունիս ամիսներից, իսկ 2020 թ. հունվարին արդեն ամբողջացած էր թվային գործիքներով ազգային ցանց ստեղծելու գաղափարը։ Ա. Հովսեփյանի խոսքով՝ հնարավոր չէ հակիրճ թվարկել թվային այս կարեւոր գործիքների կիրառման բոլոր բնագավառները։ Ընդամենը նշեց, որ ձայնային տեխնոլոգիաները օգտագործվելու են բնական եղանակով մեքենայական սարքերի հետ հաղորդակցության կազմակերպման, ռոբոտաշինության համար, այդ թվում նաեւ անվտանգության բնագավառում։ «Հայտնի է, որ ձայնը մնում է կառավարման ամենից արագ եւ արդյունավետ միջոցը կրիտիկական պահերին։ Չմոռանանք, որ ժամանակակից պատերազմների ելքը վճռվելու է կառավարման վահանակների առջեւ, որտեղ մարտ վարող օպերատորները պետք է ընդունակ լինեն առաջ անցնել հակառակորդից արագության հաշվին»,- հավելեց նա։ Թվային գործիքները համակարգաստեղծ գործառույթ ունեն, 21-րդ դարը լինելու է ռոբոտաշինության, մեքենայական սարքերի, մեխանիկական սարքերի մեքենայացման դար, երբ մարդկությունը մշտապես օգտագործելու է մեքենայական սարքեր։ Մեքենայացվում է հաղորդակցությունը՝ ներառելով մեր կյանքի բոլոր ոլորտները։ Նոր տնտեսությունը եւս կառուցվելու է այդ գործիքների հիմքի վրա։ Հայերեն ձայնի սինթեզի (TTS) մասով մասնագետը նշեց, որ անցած տարվա արդյունքներով կարողացել են հայերենի հնչյունաբանական կանոնների իրականացման ճանապարհով հասնել կենդանի՝ խոսակցական լեզվին համապատասխան բնականության։ «Ամեն ինչ իդեալական չէ, սակայն հետագա շտկումները կապահովեն դատասեթների (datasets) խմբագրմամբ՝ սրբագրմամբ։ Ներկայումս գործում է հատուկ կայք, որտեղ մեր նախաձեռնությանը միացած անձինք կարող են այդ աշխատանքը կատարել հեռակա՝ բավականաչափ մեքենայացված ու կանոնակարգված եղանակով։ Խմբագրման կայքերի ծրագրային ապահովումը եւ մեթոդոլոգիան կարող են իդեալական լինել ուսումնական հաստատություններում թվային կուրսերի կազմակերպման համար»,- մանրամասնեց Հովսեփյանը՝ շեշտելով, որ բոլոր ձայները գեներացվել են այս պահին աշխարհում ամենաառաջադեմ տեխնոլոգիներով` «Tacotron2» եւ «FastSpeech2», իսկ ձայնի թավշեցումը (neural vocoding) արվել է «Parallel WaveGAN» եւ «Multi-band MelGAN» տեխնոլոգիաներով։ Նրա խոսքով՝ մեր հայրենակիցները կարող են այլեւս չամաչել այս հարցում թվային հետամնացության համար։ Ինչ վերաբերում է մեքենայական թարգմանությանը, ապա, ըստ զրուցակցիս, այն դառնալու է թարգմանական նոր շարժման գործիք, որը թույլ կտա շատ արագ տեմպերով ու մեքենայացված թարգմանելու համաշխարհային նորույթները, արժեքավոր տեղեկություններն ու գիտելիքները։ Դա կօգնի նոր կրթվող սերնդի ընկալումներում արժեւորել մայրենին որպես գլոբալ գիտելիքների ստացման հուսալի աղբյուր։ Հովսեփյանը նշեց, որ իրենց նպատակն է ձեւավորել հավաքական բանականություն հայերեն լեզվամտածողության հիմքերի վրա, այսինքն՝ ազգային բնույթ հաղորդել արհեստական բանականությանը, որի շնորհիվ այն կծառայի բացառապես մեր հավաքական շահերին ու նպատակներին։ Մեքենայական թարգմանությունն ամբողջական լուծում կառաջարկի նաեւ աշխարհասփյուռ հայերին՝ միմյանց հետ ազատ ու անկաշկանդ հաղորդակցության համար։ «Հայերի մեջ այսօրվա դրությամբ քանդված է ազգային, ավանդական հիմնաշենքը, եւ մենք լուրջ հաղորդակցական խնդիր ունենք։ Առանց լեզվական ու հաղորդակցական խնդիրների լուծման աշխարհով մեկ սփռված հայությունն անկարող կլինի արդյունավետ համագործակցություն իրականացնել իր առջեւ ծառացած խնդիրների համար։ Մինչդեռ հաղորդակցման վերականգնման ու լեզվական պատնեշի վերացման արդյունքում հաջորդաբար կլուծվեն նաեւ մյուս խնդիրները»,- նշեց զրուցակիցս։ Համալիր առումով այս գործիքներով կառուցվելու է «Մեծ Հայք» անվամբ զուտ ազգային եւ հիբրիդային հարձակումներից պաշտպանված ցանց։ Մեքենայական թարգմանությունների մասով մեծ աշխատանք է իրականացվում Արցախում։ Մասնավորապես նախաձեռնության հետ համագործակցում է Ստեփանակերտի Մեսրոպ Մաշտոց համալսարանը «Արցախը որպես հայկական մեծ տվյալների (Big Data) ձեւավորման եւ արհեստական բանականության մշակման կենտրոն» ծրագրի շրջանակներում։ Հովսեփյանն այս աշխատանքներում նման ակտիվությունը բացատրում է նախեւառաջ արցախցուն բնորոշ կարեւոր առանձնահատկություններով՝ նպատակասլացությամբ, համառությամբ եւ աշխատասիրությամբ։ Մեր ժամանակների բացասական ազդեցությունները չեն զգացել խորությամբ։ «Արցախցին կարողանում է կենտրոնանալ իր աշխատանքի վրա եւ խնդիրներն ինքնուրույն լուծել՝ ապահովելով վերջնական արդյունք։ Միաժամանակ նրանք լավ են զգում առկա վտանգները եւ ընդունել են դրանք որպես հնարավորություն։ Արցախի բնակչության սակավ ռեսուրսների պարագայում սա ճանապարհ է մեքենայացման հնարավորություններն օգտագործելու համար»,- ընդգծեց նա։
Լուսինե Մխիթարյան